Een Zeeuw in Bergen

Etappe – 1 Waterliniepad

De etappe begint in Volendam. De route gaat al snel richting misschien wel de bekendste staart van Volendam, Noordeinde. Beter bekend als “De Dijk”. We wandelen daarbij langs het Markermeer. Vanaf daar gaat het richting Edam en verder langs de Purmerringvaart richting Purmerend en naar het eindpunt van deze etappe, Halfweg. Hierbij passeren we 4 forten of plaatsen waar ooit een fort is gebouwd.

Maar eerst Volendam met als eerste een doorkijkje richting de Stolphoevekerk gebouwd in 1658.

Het wapen van Volendam

Bij ieder wapen hoort een verhaal, een sage, zoals van de stier in het Edammer wapen. Het verhaal van het veulen in het Volendammer wapen is als volgt: “Lijsbet van Volendam is aan het hooien op het Slobbeland, wanneer er plotseling een veulen uit het water opduikt met een botje aan de poot. Na enige tijd verdwijnt het beest weer in het water. Dit herhaalt zich nog vele malen en iedere keer brengt het veulen een visje mee en krijgt het paard wat hooi van het meisje. Zij raakt zo gewend aan het veulen, dat ze op zekere dag op zijn rug klimt en een ritje op het Slobbeland maakt. Maar opeens draait het veulen zich om, loopt het water in en verdwijnt met het meisje in zee. De Volendammers gaan het meisje zoeken, werpen hun netten uit, maar het meisje vinden ze niet meer. Wel vangen ze veel vis. Sinds die tijd is Volendam van een boerendorpje een vissersdorp geworden.”

Volendam en de visserij

In Volendam hangen ze de vuile was buiten!

De Dijk in Volendam, erg toeristisch maar ook andere mooie plaatjes.

In de verte het eiland Marken en daarachter zien we weer de contouren van Almere.

Vergane glorie

Jachthaven Edam

Zeesluis of Edammersluis bij Edam

De Edammersluis werd in de jaren 1828 en 1829 gebouwd ter vervanging van de Sassluis. De sluis dient als schutsluis en zorgt voor de verbinding tussen de haven van Edam en de toenmalige Zuiderzee, nu het Markermeer. Bij het complex behoren ook de sluiswachterswoning met schuur en wachthuisje.

Sluiswachterswoning

De voormalige sluiswachterswoning uit omstreeks 1829. In dit pand was een tapperij, een bijverdienste voor de sluiswachter. Hier werd drank aan passerende schippers getapt. Lange tijd diende het pand ook als vergaderlocatie voor het bestuur van het Hoogheemraadschap van de ‘Uitwaterende Sluizen’.

Fort bij Edam. Zoals te zien op onderstaande foto was het niet toegankelijk.

Fort bij Edam werd tussen 1907 en 1914 voltooid ter verdediging van de Zuiderzeedijk, zowel ten noorden als ten zuiden van Edam. Hoofdtaak van het Fort bij Edam was de bescherming van de regio Amsterdam tegen vijandelijke aanvallen vanuit het noorden. Het beschermde de direct achter het fort gelegen zeesluis, die een belangrijk inlaatpunt was voor inundatiewater. Tijdens de mobilisatieperiode in Eerste Wereldoorlog waren er militairen in het fort gelegerd. Daarna raakte het fort in onbruik. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het fort in gebruik bij de Duitse Wehrmacht. Na de bevrijding in 1945 werden er NSB’ers en collaborateurs gevangengezet. Van 1948 tot 1980 is het fort een wapen- en munitieopslagplaats geweest, onder meer voor onbruikbaar gemaakte handvuurwapens. 

Inkarnaatklaver

Edammer Holocaust Memorial.

De Tochtgenoten, voorstellende een vrouw en een man met een kind op de arm. Het bronzen oorlogsmonument is tegenover de Joodse begraafplaats aan het Oorgat opgericht ter herdenking aan 21 Edammer Joden die zijn weggevoerd en in de concentratiekampen van Auschwitz, Bergen-Belsen of Sobibor door de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord. Op de sokkel is een plaquette met de volgende tekst aangebracht: ‘Rachel beweent hare kinderen. Jeremia 31:14’. De tekst is ook in het Hebreeuws. Naast het monument bevindt zich de gedenksteen voor de 21 Edammer Joden die slachtoffer zijn geworden van de Holocaust.

Pietersbrug met de Kettingbrug

Wandelen richting oude centrum van Edam.

De Dam in Edam.

Toen Edam in 1357 stadsrechten kreeg, mocht Edam een doorvaart graven tussen de Zuiderzee en het Purmermeer. Deze verbinding liep dwars door de stad en was van belang voor de scheepvaart en handel. Het bij vloed instromende zoute zeewater leverde elders echter overlast en landverlies op. Om dit tegen te gaan werd van hoger hand besloten het zeegat in Edam af te sluiten met sluizen. In 1569 werden de sluisdeuren geplaatst, samen met de houten Vrouwebrug. In 1592 werd de houten brug vervangen door de huidige stenen Damsluis. Om te voorkomen dat er wagens over de sluis reden, werden in 1767 twee rijen stenen palen aan weerszijden van de brug geplaatst. De Damsluis werd in 1829 buiten gebruik gesteld.

In de zuidelijke kademuur het wapen van het “Hoogheemraadschap van de Uitwaterende sluizen in Kennemerland en West-Friesland” ( nu Noordhollands Noorder Kwartier) en daar tegenover de wapens van de dijkgraaf en de hoogheemraden uit 1701, die sinds dat jaar belast werden met het onderhoud van de sluis.

Raadhuis van Edam uit 1737 met het stadswapen van Edam.

Edams museum gevestigd in het Steenen Coopmanshuys)

Het werd omstreeks 1540 gebouwd voor een vermogend koopman, een graanhandelaar.

De Speeltoren is de toren van de voormalige Onze-Lieve-Vrouwekerk, ook wel de Kleine Kerk genoemd, onderdeel van een eertijds begijnhof 

Tijdens de wandeling door Edam komen we ook een aantal mooie gevelstenen en zogenaamde bovenlichten tegen.

Kwakelbrug.

De Kwakelbrug is één van de weinige houten “wipbruggen”, die Edam nog rijk is. Een juk verdeelt de omlaag hangende ketting in twee delen, waaraan de klep is bevestigd.  De “spriet” is de bovenste balk van de brug, aan het einde is hij verbreed met een dusdanig gewicht, dat de brug door middel van een flinke ruk aan de ketting omhoog gaat.

Pompsluis

Gebouwd in 1821 met militaire aanpassingen in 1911. In de buitendeuren zijn schuiven met windwerken geplaatst voor het inunderen. 

Trambrug daterend uit 1921 en uitgevoerd als trambrug in opdracht van de HIJSM op de stoomtramweg Kwadijk-Volendam. 

Geschiedenis van recenter datum

Volkswagen transporter uit 1960

We verlaten Edam en wandelen verder langs de Purmerringvaart.

Fort bij Kwadijk

Fort bij Kwadijk zou gebouwd worden ter verdediging van de spoorlijn Amsterdam-Hoorn en de weg Middelie-Axwijk. De reden waarom dit fort op deze plek zou komen, is omdat na het onder water zetten van het gebied de spoorlijn en de weg een ingang voor de vijand vormde naar het gebied dat werd verdedigd, waaronder Amsterdam.  De spoorlijn Amsterdam-Hoorn en de weg Middelie-Axwijk lag na onderwaterzetting van het gebied hoger, waardoor de vijand hierover het gebied binnen kon lopen. 

In 1895 was het verdedigbare aardwerk met gracht gereed, maar met de aanleg van het betonnen fort kwam men niet verder dan de fundering en een gedeelte van de vloeren. Wel werd het gebruikt als oefenterrein voor Nederlandse militairen en bij de overstromingen in Noord-Holland in 1916 werd het aardwerk gebruikt ter versterking van de dijken. In 1962 werden tenslotte de fundering en vloeren verwijdert, de wallen afgegraven en de gracht gedempt. 

We wandelen verder richting het fort Benoorden Purmerend. We passeren daarbij een aantal elektriciteitshuisjes waarin mooie tegeltjes zijn verwerkt. Verder komen we door het dorp Kwadijk.

Kerkje van Kwadijk daterend uit 1835.

Watertoren Kwadijk

De watertoren is in 1925 ontworpen en gebouwd in opdracht van het Provinciaal Waterleidingbedrijf van Noord-Holland. Bij het ontwerp is getracht een zo groot mogelijke optische eenheid tussen torenschacht en reservoirgedeelte te bewerkstelligen. De architectuur vertoont verwantschap met de Art Deco. De watertoren heeft een hoogte van 45,5 meter en twee waterreservoirs met een inhoud van elk 500 m3. De toren is nu verbouwd tot woning.

In de middeleeuwen had de naam Verloren Einde voor ter dood veroordeelden wel een heel letterlijke betekenis; hier bevond zich namelijk het galgenveld van de heerlijkheid Oosthuizen…

Fort benoorden Purmerend.

Dit fort in de Beemster deed tientallen jaren dienst als munitieopslag. Daarna kocht een wijnhandel uit de regio het fort. Sinds 1982 wordt hier nu wijn opgeslagen. Ook dit fort is niet toegankelijk.

Fort Benoorden Purmerend is gebouwd om de Beemsterringdijk, Purmerenderweg en Rijperweg in de Beemster te verdedigen. De reden waarom dit fort op deze plek is gebouwd, is omdat na het onder water zetten van het gebied de dijk en de wegen een ingang voor de vijand vormde naar het gebied dat Nederland verdedigde.  De Beemsterringdijk, Purmerenderweg en de Rijperweg lagen, nadat het gebied onder water werd gezet hoger, waardoor de vijand hierover het gebied binnen kon lopen. In de periode tussen beide wereldoorlogen werd het fort gedeeltelijk verbouwd tot munitieopslagplaats. Meteen na de Tweede Wereldoorlog werden er voor een korte periode Nederlanders die fout in de oorlog waren, opgesloten. 

We wandelen verder richting het eindpunt van deze etappe, fort aan de Nekkerweg.

Buitenplaats Mariënheuvel, Zuidoostbeemster.

Mariënheuvel is een van de laatst overgebleven buitenplaatsen in de Beemster. Aan de Volgerweg liet Dirck van Os, één van de oprichters van de VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) en mede-financierder van de droogmaking van het Beemstermeer in 1612, buitenplaats Volgerlust aanleggen. Na sloop verrees in 1820 het landhuis Mariënheuvel, gebouwd in opdracht van de Purmerender ondernemer Nicolaas (Klaas) Brantjes. Brantjes vernoemde het huis naar zijn vrouw Maria (‘Maartje’) Stuyt. Op het terrein stond ook een dubbele stolpboerderij.

Boerderij Vredeveld

De in de tweede helft van de 19e eeuw gebouwde boerderij Vredeveld staat op de locatie van de 17e eeuwse gelijknamige buitenplaats. Dit buiten werd in 1776 gekocht door jonkvrouw Agatha van Foreest (1733-1801) en haar man Jan Schenk. Dit echtpaar heeft in die tijd de tongen wel losgemaakt in de Beemster. Weduwe Agatha trouwde in 1775 tegen de wens van haar familie, met haar ongeveer tien jaar jongere knecht Jan Schenk. De leeftijd tussen de geliefden vormde niet het enige probleem: Agatha was rijk en protestant; Jan was katholiek en van boerenafkomst. Het huwelijk vond plaats op buitenplaats Quatre Bras, er schuin tegenover. Ondanks alle kritiek op hun relatie, hadden zij een bewonderaarster: de schrijfster Betje Wolff die in Middenbeemster woonde en hun liefde prees.

Zo komen we aan het eind van deze etappe. Gezien de tijd besluiten we om bij het begin van de volgende etappe het Fort aan de Nekkerweg in Halfweg te gaan bekijken.

Volendam – Halfweg, een wandeling van 18,9 km.