Een Zeeuw in Bergen

Etappe 15 Waterliniepad

Deze etappe beginnen we in Culemborg bij het station. Vanaf daar wandelen we door de stad naar de haven waar we de route weer oppakken.

Wandelen door Culemborg levert onverwachte plaatjes op zoals een straatnaam…

Molen “De Hoop”,

De huidige molen is gebouwd in 1853-1854. Deze molen is hoger dan een standaardmolen, dit was nodig voor een betere windvang. Door de bebouwing van de stad werd het ondoenlijk om te malen op de wind en daarom zijn stellingmolens doorgaans typische stadsmolens.

Oude stadsmuur,

Op 6 december 1318 schonk heer Johan Culemborg stadsrechten. Eén daarvan behelsde het recht om de stad te ommuren om haar te beschermen tegen indringers. In het tweede kwart van de 14de eeuw begon men met het bouwen van dikke muren, toegangspoorten en muurtorens rondom de oude binnenstad.

Gevelsteen pand “De vier Heemskinderen”,

Het monumentaal pand waarop deze gevelsteen zich bevind is uit 1615 en is van oorsprong een stadsboerderij met woonhuis. Het pand is voorzien van paar bijzondere gevelstenen. De gevelsteen met het jaartal bevind zich aan de zijkant van het pand!

Het Elisabeth Weeshuis,

Het Elisabeth Weeshuis is een voormalig weeshuis in 1560 gesticht door de rijke en kinderloze vrouwe Elisabeth, gravin van Culemborg. Het was het eerste nieuwgebouwde weeshuis van het land, tot dan toe werden wezen in bestaande panden zoals kloosters of woonhuizen ondergebracht.

Stadswapen Culemborg op gevelsteen,

muurschilderingen,

oude panden,

Op de foto links het Sint-Pietersgasthuis, de tekst op de rechter foto betekent: geen verlies zonder winst. Op de foto in het midden is niet geheel duidelijk wat de tekst is. Er kan staan: In voor en tegenspoed, maar ook Indien God voor ons is, wie zal tegen ons zijn?

Het geboortehuis van Jan van Riebeeck en de buren daarvan..

Jan van Riebeeck was een Nederlands chirurgijn en koopman in dienst van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). In 1652 stichtte hij de eerste Europese handelspost in Zuid-Afrika, in een gebied (de Kaap) dat toen bewoond was door verschillende Khoikhoi-stammen. De nederzetting met Fort de Goede Hoop bij Kaap de Goede Hoop zou uitgroeien tot de Kaapkolonie en uiteindelijk tot de huidige Republiek Zuid-Afrika. 

Bij de pont over de Lek aangekomen pakken we de route weer op en wandelen langs de Lek via de Goilberdingerwaard verder.

Kuilenburgse Spoorbrug

De eerste brug op deze plek werd gebouwd tussen 1863 en 1868, bij de aanleg van de Spoorlijn Utrecht – Boxtel die ook bekendstaat onder de naam Staatslijn H. Op 1 november 1868 werd het baanvak Utrecht-Kuilenburg in dienst genomen. Deze eerste brug was een heus industrieel bouwwerk: om de scheepvaart niet te hinderen kwamen er geen pijlers in de rivier, daarom kreeg de hoofdoverspanning een lengte van 154 meter, bij de opening in 1868 was dit de spoorbrug met de langste overspanning ter wereld. De huidige brug werd gebouwd in 1982.

Via de Baarsemwaard wandelen we richting Werk aan het Spoel. Vanaf daar wandelen we door de Goilberdingerwaard richting Fort Everdingen.

De skyline van Culemborg

Monument “De dijk ging op de schop”.

De beeldengroep “De dijk ging op de schop” herinnert aan de afronding in 2000 van de verzwaring van de Lekdijk na de wateroverlast in 1995. De beeldengroep bestaat uit twee kleine mensen die naar een enorme schop kijken. De ontwerper heeft hiermee tot uiting willen brengen hoe zwaar de strijd tegen het water is.

Tetraëders met hijsoog nabij Werk aan het Spoel. Om verkeersschade in de toekomst te voorkomen, worden betonnen blokken die dateren uit WO II, zogenaamde tetraëders, in de bocht geplaatst. 

Ten westen van Werk aan het Spoel ligt een “Armenboomgaard”.

Deze ‘Armenboomgaard’ was ooit eigendom van de Rooms-Katholieke Kerk. De opbrengst was bestemd voor de armen uit de Betuwe. Om hen in barre tijden zo toch  te voorzien van gezond Betuws fruit. Er staan oude hoogstamfruitbomen met verschillende soorten appels en peren. De boomgaard is door dijkverleggingen inmiddels buitendijks komen te liggen.

We wandelen verder over de uiterwaarden langs de Lek. Hier we een aantal zgn. Limietpalen zien staan.

De benaming ‘Het Spoel’ duikt op aan het begin van de achttiende eeuw. Op deze plaats kwam in die jaren een aanleg tot stand die een einde moest maken aan de destijds veelvuldig terugkerende wateroverlast in het Culemborgse Veld. In 1707 raakte de sluis bij het Spoel echter reeds onbruikbaar door stijging van het waterpeil in de Lek. De grenzen van Werk aan het Spoel werden vroeger, net als bij alle werken en forten in Nederland, aangegeven door limietpalen, die stonden rond het fort/werk. Binnen die limietpalen kon het Ministerie van Oorlog doen en laten wat ze wilde, daar hadden anderen niets over te vertellen.

Ook komen we sporen tegen van de aanwezigheid bevers..

Inlaatsluis fort Everdingen

Fort Everdingen is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en stamt uit de 19e eeuw. Er werden drie sluizen aangelegd: de Inlaatsluis, de Beersluis en de Inundatiesluis, deze werden gebruikt om te voorkomen dat vijandelijke legers verder het land in konden trekken. De Inundatiesluis ligt aan de Goilberdingerdijk, de Beersluis aan de oostzijde van het fort en de Inlaatsluis ligt aan de Lek. Het stelsel werkte als volgt: eerst werd er water uit de Lek door de Inlaatsluis naar de fortgracht liet stromen. Vanuit de gracht ging het water door de Beersluis naar het inundatiekanaal, waarna het via de Inundatiesluis het gebied onder water kon laten lopen.

Via de Everdingerwaard wandelen we verder richting Fort Everdingen.

Fort Everdingen

Het Torenfort Everdingen werd tussen 1841 en 1847 gebouwd op de plek waar Lekdijk en Diefdijk samenkomen en moest ervoor zorgen dat vijandelijke legers niet over de Lekdijk of over de rivier door de waterlinie heen konden breken. Vanuit het fort kon het omliggende gebied onder water worden gezet met een stelsel van drie sluizen. Het fort werd tijdens de Tweede Wereldoorlog nog gebruikt. Daarna gebruikte de Explosieven Opruimingsdienst Defensie het complex als trainingscentrum. Met inundatiesluizen kan het omliggende land onder water gezet worden. Het fort zelf is ommuurd en goed verdedigd met verschillende kazematten. De Nieuwe Hollandse Waterlinie is drie keer in staat van paraatheid gebracht. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog gebruiken Duitse troepen de linie als verdediging tegen de oprukkende geallieerden. 

Ook bij fort Everdingen sporen van bevers!

De Beersluis aan de Goilberdingerdijk.

We wandelen nu in tegenovergestelde richting Werk aan het Spoel.

Tankversperring 1940 – Hollandse Waterlinie

Werk aan het Spoel

Verdediging van het ‘hart des lands’.

Toen de Fransen in 1794 onder leiding van generaal Pichegru de noordelijke Nederlanden binnentrokken, werd ter hoogte van het Spoel een groot gat in de Lekdijk gegraven om de polders onder water te zetten en zo de inval van de vijand te belemmeren. Ter verdediging van deze coupure werd een stelling aangelegd, een zogenaamd “werk”, een aarden verschansing verdedigd door aantal manschappen met geweren en kanonnen. Vandaar de benaming “Werk aan het Spoel”.
Meer weten over Werk aan het Spoel, klik dan hier.

We wandelen verder richting de A2.

Kogelvanger nabij Werk aan het Spoel.

Een kogelvanger is een muur of een andere voorziening die kogels die het doel niet hebben geraakt, opvangt.  Kogelpoort/ schietbaan, als onderdeel van een ten behoeve van de oefening van militairen ingericht schietterrein. Een paraat leger vergde onder meer een geoefende infanterie en artillerie. Om de paraatheid op peil te brengen en / of te houden zijn op vele plaatsen in het land schietbanen aangelegd.

Wandelen over een smal, nat en glibberig paadje, langs het water is niet echt plezierig…

Maar zonder al te grote problemen komen we tocht bij de wegovergang van de A2.

Op deze plek ligt de Diefdijklinie. De dwarsdijk tussen Lek en Waal is de grensdijk tussen Holland en Gelderland en vormt een belangrijke hoofdwaterkering. Tevens is het de hoofdverdedigingslijn van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De Diefdijklinie is ca. 30 km lang en bestaat uit de aaneenschakeling van een aantal markante dijken: de hoge Diefdijk, de Meerdijk, de rechte Nieuwe Zuiderlingedijk, de kronkelende Zuiderlingedijk en ten slotte de oostwal van de vesting Gorinchem.

Doorgezaagde bunker aan de Diefdijk.

De Doorgezaagde Bunker wordt ook wel Bunker 599 en Groepsschuilplaats 599 genoemd. Deze bunker in tweeën gedeeld door een gedeelte in het midden los te zagen en te verwijderen. Dit gebeurde met een diamantzaag en duurde wel 4 weken! Nu kun je tussen de twee helften doorlopen. Een trap vanaf de dijk voert naar een pad dat door de bunker tot over het water loopt. De hoogte van de palen aan weerszijden geeft aan hoe hoog het water zou staan bij een inundatie. 

Molenkade en de Waai

Het gebied Molenkade (ca 50 ha) gelegen langs de snelweg A2 maakt deel uit van de natte ecologische verbindingszone Diefdijk met moeras, open water, vochtige hooilanden, bloemrijke graslanden en wilgengrienden. Ook is het onderdeel van de Hollandse Waterlinie. Tegen het gebied aan ligt De Waai, een diepe plas, ontstaan bij een dijkdoorbraak. 

We wandelen verder langs de Culemborgsche Vliet richting Asperen, het eindpunt van deze etappe.

Vanaf hier begon het te regenen. Dus geen foto’s meer gemaakt. De foto’s welke zijn toegevoegd zijn gemaakt, in april, tijdens een etappe van het Grote Rivierenpad.

De watergang Culemborgse Vliet. De lager gelegen landerijen ten westen en zuidwesten van Culemborg maakten gebruik van deze watergang langs de Diefdijk. Watermolens sloegen hier het overtollig water op uit, dat ter hoogte van de Horn op de Linge werd geloosd. Het water werd zo mogelijk via de Culemborgse vlietsluis rechtstreeks op de Linge werd geloosd. Wanneer geen vrije lozing op de Linge kon plaatsvinden, dan gebeurde dit via de Culemborgse maalsluis (in de Meerdijk) die in verbinding stond met de Culemborgse Vliet. Bij de reconstructie van de Diefdijklinie in 1809 werden beide sluizen tevens geschikt gemaakt als inundatiewaterkeringen. In 1822 werd de maalsluis gedicht en de boezemkade langs de oostzijde van het buitenkanaal van de Culemborgse Vliet doorgegraven en een nieuwe sluis aangelegd voor vrije lozing op dat buitenkanaal.

Toegangsbrug Fort Diefdijk

De toegangsbrug naar Fort Diefdijk is een zogenaamde kraanbrug die leidt naar het Werk op de spoorweg bij de Diefdijk.
Een kraanbrug is een brug waarvan een deel kan worden weggedraaid. Daarmee werd voorkomen dat de brug zelf, zoals een klapbrug een doelwit zou kunnen vormen voor vijandelijk vuur. De kraanbrug en Fort Werk aan het Spoor zijn in 1880 gebouwd. 

Werk op de spoorweg bij de Diefdijk.

Ten westen van de plek waar de spoorlijn Dordrecht-Elst de Diefdijk doorsnijdt, ligt aan weerszijden van de spoorlijn het Werk aan de Diefdijk. Om dit punt te verdedigen werd een klein fort gebouwd. Het grootste deel van het forteiland ligt ten zuiden van het spoor en is vrijwel geheel omgeven door een fortgracht. Daar staan ook het bomvrije wachthuis en twee remises. 

Voormalig stoomgemaal en sluis “De Oude Horn”.

De Sluis de Oude Horn was in oorsprong een civiele afwateringssluis om overtollig water op de Linge af te voeren. In 1787 werd de sluis De Horn onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie. De Oude Hollandse Waterlinie kon met een laag water van circa 30 bij 50 centimeter zou het land voor een leger onbegaanbaar en voor schepen onbevaarbaar maken. Met de komst van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in 1815 werd de functie van de sluis overgenomen door de sluizen bij Fort bij Asperen. Het voormalige poldergemaal De Oude Horn ligt aan de Culemborgse Vliet. Het gemaal werd in 1859 in gebruik genomen. Het betreft hier een schepradgemaal, oorspronkelijke door stoom aangedreven en in te delen bij de stoomgemalen van het type 1, waarbij de verschillende functies van het gemaal in duidelijk van elkaar te onderscheiden bouwvolumes werden ondergebracht (categorie-indeling volgens PIE). De stoominstallatie werd later vervangen door een electrische aandrijving. Het ijzeren scheprad is echter nog aanwezig.

We wandelen verder over de Meerdijk langs de Linge richting Asperen, het eindpunt van deze etappe. De omgeving van de Meerdijk was een sleutelgebied voor het watermanagement van de Waterlinie.
De afwatering gebeurde in de 19e eeuw gedeeltelijk via windmolens, later door een stoomgemaal. Het Lingewater werd opgestuwd door het sluiten van de Lingesluis in Asperen. De Acquoyse Maalsluis was een van de drie sluizen waardoor water vanuit een opgestuwde Linge werd ingelaten in het gebied tussen rivieren de Lek en Linge. De andere sluizen waren de gemaal de Oude Horn en de Culemborgsche Vliet. De dijksluizen rond Dalem werden dichtgezet om te voorkomen dat het inundatiewater de Merwerde in zou lopen. Om de verspreiding van het water te bevorderen werden in de boezemkaden van die wetering openingen gemaakt. Het streven was om 14 dagen vóór de vijand naderde al te beginnen met deze maatregelen. 

Loopgraaf Meerdijk en groepsschuilplaatsen.

De loopgraaf tussen de groepsschuilplaatsen en de kazemat uit de Tweede Wereldoorlog. De loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog en de groepsschuilplaatsen die in 1939 en 1940 werden gebouwd voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. De groepsschuilplaatsen waren bedoeld als onderkomen bij beschietingen en bombardementen.

Sluis Asperen.

De sluizen bij Asperen waren van vitaal belang voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De riviersluizen stuwden het water hoog op, zodat het via de (dubbele) inlaatsluizen naar de polders tussen Maas en Waal kon stromen. Deze laatsten zijn ‘waaiersluizen’, uitgevonden door waterbouwkundige Jan Blanken. Ze waren revolutionair omdat de sluis tegen hoog water in kan draaien en eenvoudig te bedienen is door één man. In vredestijd konden en kunnen de waaiersluizen bij Asperen overtollig water afvoeren naar de Linge.

Fort Asperen

Fort bij Asperen is tussen 1845 en 1847 gebouwd op de grens van Acquoy en Asperen. Het ligt strategische aan de dijk langs de Linge. Vanuit het fort moesten de doorgang (acces) en de sluizen in de Linge bewaakt worden. Het torenfort is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW)

Culemborg – Asperen. Een wandeling van 22 km.

De omstandigheden tijdens deze etappe waren niet zo geweldig, getuige onderstaande foto… Ondanks dit was het toch een mooie wandeling!