Etappe – 2 Waterliniepad – Een Zeeuw in Bergen

Etappe 2 Waterliniepad

Deze etappe begint in Halfweg nabij Purmerend en loopt langs het Noordhollands kanaal richting Spijkerboor en West-Knollendam naar het eindpunt Krommenie. We passeren weer een aantal verdedigingswerken behorend bij de Stelling van Amsterdam.

We moeten via een aanlooproute vanuit Purmerend bij het startpunt van deze etappe komen.

Bij het startpunt van deze wandeling komen we eerst bij het Fort aan de Nekkerweg.

In 1886 was het fort als verdedigbaar aardwerk gereed. Het in 1912 opgeleverde bomvrije gebouw kent samen met Fort aan de Jisperweg en Fort bij Spijkerboor een korte geschiedenis als gevangenis. In 1918 werd het in gebruik genomen als militair huis voor arrestanten van de krijgsraad. Het betrof hier voornamelijk principiële dienstweigeraars. Door het latere gebruik als opslagruimte is het oorspronkelijk interieur vrijwel geheel verdwenen. Wel zijn de betonnen mitrailleursopstellingen op de frontwal bewaard gebleven. Ook de houten fortwachterswoning is origineel. Tussen de forten aan de Middenweg en aan de Nekkerweg ligt de inlaatsluis in de Beemsterringdijk, waarmee de Beemster onder water kon worden gezet.

Houten Huis

Deze zogenoemde kringenwetwoning moest vanwege de kringenwet aan bepaalde bouweisen voldoen. Omdat de woning binnen een straal van 500m tot 600m van fort aan de Nekkerweg werd gebouwd mocht er een stenen fundering worden geplaatst met een houten opbouw.

De Kringenwet is een Nederlandse wet uit 1814, herzien in 1853. De wet had tot doel het vrijhouden van het schootsveld rond vestingwerken. Het slopen, bouwen, rooien en beplanten binnen de Verboden Kringen was in deze wet geregeld. Het was van groot belang dat het geschut vanaf de forten vrij schootsveld had. Daarom werd in 1853 de Kringenwet ingevoerd. Tot 300 meter rond een fort mocht – en alleen met toestemming van de minister van Oorlog – enkel met hout worden gebouwd. Tot 600 meter golden restricties voor het gebruik van steen en voor de hoogte van de bebouwing. Tot 1000 meter was bebouwing toegestaan, maar kon het militaire bevel alle gebouwen bij militaire dreiging ruimen.

Toegangspoort tot de voormalige buitenplaats Zwaansvliet.

De buitenplaats werd in 1628 gebouwd een steenrijke koopman en initiatiefnemer van de droogmaking van de Beemster. De bakstenen poort werd gesierd met twee beelden, die de Voorzichtigheid en het Lot symboliseren en dateren vermoedelijk uit 1660-1665. Sinds 1907 sieren de beelden de tuin van het Rijksmuseum te Amsterdam. De buitenplaats zelf viel in 1855 onder de slopershamer.

Arboretum Zuidoostbeemster.

Het Beemster Bomenmuseum is één van de grootste verzameling bomen en struiken van Nederland. De verzameling bestaat uit 2600 soorten en variëteiten en het totaal aantal bomen en struiken ligt rond de 6000 exemplaren. De totale oppervlakte van het arboretum is 7,5 hectare. De bodem van de Beemster polder bevindt zich op vier meter onder Amsterdams peil en heeft als grondsoort zware zeeklei.

De Neckermolen of Nekkermolen

De Neckermolen of Nekkermolen is een omstreeks 1631 gebouwde poldermolen, die tussen 1830 en 1840 is voorzien van een vijzel. De molen bemaalt samen met een elektrisch gemaal het waterschap Wormer, Jisp en Neck.

Beeld Waterzuivering

Het water, gesymboliseerd door het glas, wordt gezuiverd door de aarde.

Spelevaren op het Noordhollands kanaal.

Water tegen de vijand.

Inundatiesluis Zuiddijk van de Beemster.

De inundatiesluis of inlaatsluis in de Zuiddijk is in de jaren 1890-1891 aangelegd om in tijden van oorlogsdreiging een deel van de Beemster onder water te zetten ofwel te inunderen. De Stelling van Amsterdam was een inundatiestelling. Door buiten de Stelling polderland onder water te zetten kon de vijand op afstand worden gehouden. Dit was in de Beemster niet moeilijk. Water uit het Noord-Hollands Kanaal kon direct in de polder worden ingelaten. In vredestijd was de sluis gesloten door twee schotten die waren samengesteld uit opgestapelde schotbalken. Daartussen was zand gestort. Als de balken en het zand werden verwijderd kon de sluis worden geopend door het heffen van de schuiven met behulp van zgn. windwerken. Deze windwerken zijn verdwenen toen de sluis in onbruik raakte. Om het wegspoelen van grond te voorkomen zijn op de bodem van de sluis een ontvangbed, een afvoerbed en een stortebed van basalt gelegd. Het zuidelijk deel van de Beemster was met behulp van damsluizen en aarden verhogingen zodanig ingericht dat het dorp Zuid-Oost Beemster droog bleef en de rest van dit deel onder water kwam te staan. Het gewenste waterpeil was te hoog voor manschappen en paarden om te doorkruisen, maar te laag voor vaartuigen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de inundatie langs het noordelijk front niet nodig geacht. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de Beemster twee keer onder water gezet: eerst in mei 1940 door het Nederlandse leger en in 1944 door de Duitse bezetter, toen de geallieerden in aantocht waren.

Ook geschiedenis, maar van iets later datum..

Fort aan de Middenweg.

In 1885 was het fort als verdedigbaar aardwerk gereed. Met de oplevering van het bomvrije gebouw was het pas in 1914 voltooid. Omdat het inundatiegebied hier breed was en uit bezuinigingsoverwegingen werd dit fort, evenals het Fort aan de Jisperweg, voorzien van slechts één hefkoepelgebouw en minder geschut. Ter compensatie werden twee extra betonnen mitrailleuropstellingen in de rechter frontwal geplaatst. De forten aan de Middenweg en aan de Jisperweg werden in 1914 als laatste van de Stelling opgeleverd. Naast de centrale hal bevindt zich een ont-ijzeringsinrichting voor drinkwater en in een andere ruimte de pomp voor het transport vanuit de waterkelders. Bijzonder is ook het reinigingslokaal met waterreservoir aan het plafond en de voor die tijd moderne, kantelbare wasbakken. Bij de toegangsweg staat een gaaf voorbeeld van een stenen fortwachterswoning.

Jispersluis en brug

De Jispersluis is een van de weinige poldersluizen met een sluiswachter in vaste dienst bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. De sluisdeuren worden geopend en gesloten met behulp van een schippershaak. De rinketten in de noordelijke deuren worden bediend door een ijzeren ketting die kan worden opgewonden door middel van houten kaapstanders op beide deuren. De Jispersluis vormde vele eeuwen de belangrijkste verbinding tussen het dorp Jisp en belangrijke handelscentra in het Noorderkwartier zoals De Rijp en Graft.

Fort Jisperweg.

In 1885 was het fort als verdedigbaar aardwerk gereed. Met de oplevering van het bomvrije gebouw was het pas in 1914 voltooid. Omdat het inundatiegebied hier breed was en uit bezuinigingsoverwegingen werd dit fort, evenals het Fort aan de Middenweg, voorzien van slechts één hefkoepelgebouw en minder geschut. Ter compensatie werden twee extra betonnen mitrailleuropstellingen in de rechter frontwal geplaatst. De forten aan de Middenweg en aan de Jisperweg werden in 1914 als laatste van de Stelling opgeleverd. Net als Fort aan de Middenweg heeft ook dit fort slechts één hefkoepelgebouw dat middenvoor is geplaatst, in plaats van twee hefkoepelgebouwen in de beide schouderhoeken.

Dit is de Beemster ten voeten uit. Grasland en koeien!

Nog een oudje..

Fort bij Spijkerboor

Het fort behoort tot de grootste forten van de Stelling van Amsterdam. Het aardwerk voor het inklinken van de bouwgrond werd al in 1889 aangebracht. In 1895 werd dit omgevormd tot verdedigbaar aardwerk met open geschutsopstellingen. Pas in 1913 kwam het betonnen bomvrije gebouw gereed. Fort bij Spijkerboor was het hoofdsteunpunt voor het noordelijk deel van de Stelling van Amsterdam. Het werd voorzien van een draaibare pantserkoepel met twee kanonnen met een kaliber van 10,5 cm, die een bereik hadden van 10 km. Het bereik van dit geschut sloot aan op het geschut van het westelijk hoofdsteunpunt, het Fort bij Velsen. Het Fort bij Spijkerboor is het enige van de Stelling waarvan de pantserkoepel met de twee kanonnen nog aanwezig is en kan worden bezichtigd. Jammer genoeg was de toegang gesloten.. Het twee verdiepingen tellende fort diende enkele korte perioden als strafgevangenis; tijdens de oorlog als huis van bewaring voor militairen, na de oorlog zaten in het fort Nederlanders opgesloten die met de bezetter hadden samengewerkt. Uit die tijd dateren de tralies en de wandschilderingen in de poterne. Vanaf 1947 werden dienstweigeraars voor Nederlands Indië in het fort ondergebracht.

Spijkerboor.

Spijkerboor ligt aan een kruising van verschillende waterwegen: de Knollendammervaart, de Beemsterringvaart en het Noordhollandsch Kanaal. Hier nemen we de pont over het Noordhollands kanaal en wandelen daarna verder langs de Knollendammervaart.

In het dorp Spijkerboor zien we ook het Heerenhuis staan op het punt waar het Noordhollandskanaal en de Knollendammervaart elkaar kruisen.

Dit jacht- en rechthuis is in 1787 gebouwd op de fundamenten van een polderhuis uit 1644. Ooit fungeerde het als polderhuis waar dijkgraven, heemraden en hoofdingelanden hun vergaderingen belegden.