Een Zeeuw in Bergen

Etappe – 7 Streekpad Nijmegen

We beginnen deze laatste etappe in Wyler vanwaar we al vrij snel richting de Duivelsberg wandelen. Zodra we deze hebben beklommen wandelen we verder richting Ooij waarbij we een aantal “wielen” passeren. Daarna wandelen we verder door de Gelderse Poort langs de Bisonbaai. Bij Groenlanden lopen we over de Defensiedijk, een onderdeel van de IJssellinie die ons land ten tijde van de Koude Oorlog moest beschermen tegen een Russisch offensief. Zodra we deze dijk hebben verlaten gaat het richting de Waal en verder richting Nijmegen.

We beginnen in Wyler.

We wandelen een kort stukje langs de grens Duistland – Nederland en passeren deze we onderstaande grenspalen.

Grenspaal 636 en grenspaal 635

Herik

We gaan de grens over en wandelen verder naar de Duivelsberg

De heuvel behoorde tot 1949 aan het Duitse dorpje Wyler in de gemeente Kranenburg. De Duitse naam Wylerberg is afgeleid van de naam van dit dorp. Vanaf de berg heeft men een goed uitzicht over de “De Duffelt”, de Duitse streek tussen Nijmegen en Kleef. De naam Duivelsberg zou afgeleid zijn van Duffelsberg. In de Middeleeuwen lag op de heuvel de burcht Mergelp.

De Motte van de burcht Mergelp op de Duivelsberg

In de Tweede Wereldoorlog streden Amerikaanse luchtlandingstroepen voor het bezit en het behoud van heuvel 75.9 tijdens de Operatie Market Garden. Na de Tweede Wereldoorlog behoorde de Duivelsberg tot de vele kleine gebieden die Nederland op 23 april 1949 ten koste van Duitsland annexeerde. In tegenstelling tot de andere gebieden, werd de Duivelsberg op 1 augustus 1963 niet teruggegeven aan de Duitse autoriteiten, maar bleef het Nederlands grondbezit.

De Filosofenbeek

De wandeling gaat verder langs het Wylerbergmeer.

Grenspaal 640

We hebben hier te maken met een interessant stukje na-oorlogse grensgeschiedenis. Oorspronkelijk liep de grens meer in het noordwesten. Ze liep tot in Berg en Dal en daalde daar in het Keteldal af naar de Ooipolder. In 1949 kreeg Nederland een aantal stukjes Duitsland erbij als oorlogscompensatie. De aanvankelijke annexatiewensen waren veel ambitieuzer maar meer zat er diplomatiek niet in. In 1963 werd alles weer teruggegeven behalve op deze plek. Een klein gedeelte bleef definitief in Nederlandse handen en hier schoof de grens tussen gp630 en gp642 definitief op naar het zuidoosten.

Een landmark, een kunstmatig eiland en vormde met water, gras, zand, klei en baksteen de letters O, P, E, N.

Tornsche Molen

De Thornsche Molen is een wipkorenmolen in de Ooijpolder bij Wercheren. De oorspronkelijke molen stamde uit de vijftiende eeuw en stond aan de Kapitteldijk, bij de grens met Duitsland (grenspaal 642). De molen werd door een storm in november 1940 zwaar beschadigd en in 1941 hersteld. In september 1944 werd de molen tijdens de operatie Market Garden geheel verwoest. De molen werd op dezelfde plek aan de Kapitteldijk herbouwd en is sinds najaar 2015 weer draaivaardig en maalvaardig als korenmolen.

We wandelen verder richting Ooij en passeren daarbij diverse “wielen”.

Ooij

Sint Hubertuskerk

In 1835 verrees in Ooij aan de huidige Kerkdijk een waterstaatskerk. De statie werd in 1853 in een parochie omgezet. In 1904-’05 werd deze waterstaatskerk vervangen door een driebeukige neogotische pseudobasiliek. De toren werd gebouwd in 1953-’55.

Het Oorlogsmonument in Ooij herdenkt de overleden inwoners uit Ooij tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Kasteelschehof

In de Middeleeuwen was Kasteel De Ooij het middelpunt van de gelijknamige heerlijkheid waarvan tegenwoordig nog delen van de voorburcht met de helft van het knechtenhuis, het stalgebouw en een duiventoren aanwezig zijn. Bijgebouwen op de voorburcht van het aan het eind van de 18e eeuw verwoeste en afgebroken kasteel Ooy. Stalgebouw en duiventoren dateren van kort voor 1700.

Voormalige Nederlands-Hervormde Kerk

Het gebouw bestaat uit: het in 1660 geheel verbouwde en van een driezijdige koorsluiting voorziene, in oorsprong rechthoekig gesloten koor der oude dorpskerk: het waarschijnlijk in dezelfde tijd met gebruikmaking van fragmenten van het gotische muurwerk tot pastorie verbouwde schip en de uitwendig ongewijzigd gebleven toren, welks benedengedeelte in 1860 tot kosterij werd ingericht. In het koor bevindt zich een eenvoudige epitaaf voor de familie Van Balveren-Bijland (1781). In het tot pastorie verbouwde schip een fragment van een gotische muurschildering.

Sculpture “Gevormd door het water”

Twee plat gewalste platen met daartussen een groep mensen. Het kunstwerk herinnert ons aan het hoge water in 1995. In 1995 kwam het water zo hoog dat de Oooijpolder geëvacueerd moest worden. De dijk werd na het hoge water verzwaard, verbreed en verhoogd. Dat natuurlijk allemaal ter bescherming van het land en de mensen er achter.

Het gebied achter de dijk

Aan de eclectische architectuur van het gemeentelijk monument Oortjeshekken is wel te zien dat het bouwjaar 1899 moet kloppen. Maar uit de kelders en gewelven blijkt dat dit niet het eerste pand is dat hier staat: de datering van de fundering wijst op een eerdere herberg die hier rond 1600 wordt gebouwd, met de naam De Sluis volgens de overlevering althans. Diezelfde overlevering geeft als verklaring voor de naam Oortjeshekken het Duitse Ort an die Ecke of het oortje (muntstuk) dat moet worden betaald om het vroegere hek bij de herberg te passeren. Oortjeshekken was jarenlang de thuishaven voor de radio-uitzendingen van Midas Dekkers.

Schuif voor de regulering van de waterhuishouding in de Erlecomse Polder

Gietijzeren kast met daarin het drijfwerk van een spindelschuif, geplaatst op een bakstenen, met natuursteen gedekte langwerpige sokkel. Door aan de spindel (zwengel) te draaien kon men de schuif sluiten, zodat rivierwater bij hoogwater niet in de polder kon stromen.

We wandelen verder langs de Bisonbaai

Het is een voormalig zandwingat in de Ooijpolder, vlak bij de Waal. Hoe de baai aan zijn naam komt, is niet helemaal duidelijk. Een aannemelijke verklaring is dat hier ooit een bisonschedel is gevonden.

We verlaten de Bisonbaai en wandelen verder door de Gelderse Poort.

Uitkijktoren Groenlanden

De toren staat in Natuurgebied de Groenlanden bovenop een zogenaamde oude Defensiedijk. De dijk heet nu Langstraat.  In de jaren ’50 werd tussen Arnhem en Nijmegen een dam aangelegd, de Defensiedijk. Dit was een onderdeel van de IJssellinie en diende als nooddijk bij een eventuele overstroming van de Overbetuwe. Hoewel het enorme zandlichaam natuurlijk heel erg opviel, wist bijna niemand de werkelijke functie ervan. IJssellinie
Na WOII kwam West-Europa in de greep van de Koude Oorlog. De angst voor een Russische inval was zo groot dat men in de jaren vijftig een verdedigingslinie aanlegde langs de Rijn. Om de grote steden in Holland en Utrecht te beschermen, had Nederland de IJssellinie bedacht. Door Waal en Rijn af te dammen met stuwen, kon de IJssel worden omgetoverd tot een kilometers brede barrière. Zwakke schakel in het plan was de Betuwse Bandijk: als die brak, zou het water weglopen door de Betuwe. Daarom besloot men van Arnhem naar Nijmegen een extra dijk te bouwen. Defensiedijk
De officiële term voor zo’n dam is slaperdijk, maar hij ging in de volksmond al snel Defensiedijk heten.

Oude Steenfabriek de Vlietberg Ooijpolder

De Vlietberg is de naam van een voormalige steenfabriek, waarvan alleen de toren nog overeind staat. In 1873 werd het opgericht als Steenoven de Van Brienenswaard. Vanaf 1927 is het de Vlietberg, feitelijk vernoemd naar een steenfabriek in de buurt van Deventer.

We wandelen verder richting de rivier de Waal en wandelen langs de oevers van de ze rivier richting Nijmegen.

Zaaddozen van de ruwe iep

Half tot eind mei dwarrelen er opeens ‘dode’ bladeren van de bomen. Indien je goed kijkt en weet wat er speelt, hoeft dat niet. In vele gevallen is dit ‘bruine’ blad namelijk van de zaden van iepen. Alle soorten iepen (veldiep, Hollandse iep, gladde iep, bergiep, goudiep, etc.) kennen dit verschijnsel. Iepen bloeien namelijk al in maart met vrij onopvallende rode bloemetjes. In de loop van april en mei lijkt de iep dan in blad te komen, maar dit zijn de groene vliesjes die om de zaden zitten. Deze vliesjes geven de zaden ‘vleugels’ zodat ze verder mee waaien met de wind. De iep heeft dus nog geen blad, maar zit wel vol met zaden. Zo omstreeks half mei rijpen de zaden af, worden bruin en vallen af. In een goed jaar kunnen de zaden zo massaal geproduceerd worden dat de hele straat vol waait met grote hopen. Pas dan gaat de iep blad maken.

Het Zeumplankje

De Waalbrug

Tot de opening van de Waalbrug 1936 was er geen vaste verbinding voor gewoon verkeer naar de overkant van de Waal. Al het verkeer dat de rivier wilde oversteken, was daarvoor sinds 1657 aangewezen op de gierpont “Zeldenrust”. Anderzijds was voor het treinverkeer sinds 1879 al de spoorbrug beschikbaar. Op 23 oktober 1931 begon de daadwerkelijke bouw van de brug. Uiteindelijk zou het hele bouwproject van de brug 5,5 miljoen gulden kosten. In de Waal werden bouwkuipen aangelegd, waarop de pijlers kwamen. Op 16 juni 1936 werd de voltooide brug door koningin Wilhelmina geopend, in aanwezigheid van 200.000 belangstellenden. Op 10 mei 1940, tijdens Duitse aanval op Nederland in de Tweede Wereldoorlog, blies de Nederlandse genie  de brug op, om een snelle opmars van het Duitse leger te voorkomen. Tijdens de bezetting herstelden de Duitsers de brug en hij kon vanaf 1943 weer gebruikt worden door verkeer. Op 20 september 1944 viel de brug nagenoeg onbeschadigd in de handen van de geallieerden.

Wandelbrug Ooypoort

Lindenberghaven bij opoe Sientje

Valkhofpark

Stauferstele in het Valkhofpark. Stauferstelen zijn achthoekige herdenkingsmonumenten, die worden opgericht op plaatsen waar het Huis Hohenstaufen, dat in de middeleeuwen hertogen, koningen en keizers voortbracht, een belangrijke rol heeft gespeeld. Er staan reeds 38 stauferstelen in zes Europese landen. De 35e Stauferstele werd anno 2018 opgericht in Nijmegen op het Valkhof. Dit ter herinnering aan Keizer Frederik I Barbarossa – die in hoge mate de Valkhofburcht heeft versterkt en uitgebouwd –, diens zoon Keizer Hendrik VI, die er werd geboren en zijn achterkleinzoon Koning Hendrik (VII), die Nijmegen in 1230 stadsrechten verleende.

Barbarossa-ruïne

De Barbarossa-ruïne (of Sint Maartenskapel) is de apsis van de belangrijkste ruimte van de Valkhofburcht: de rijkszaal. De zaal en bijbehorende apsis werden in 1155 onder keizer Frederik I Barbarosssa gebouwd. In de rijkszaal vonden alle plechtige zittingen plaats en stonden de rijksattributen (de kroon, de scepter en de rijksappel) en troon van de keizer. Daarnaast deed het gebouw ook dienst als hofkapel en was gewijd aan de heilige Martinus. De hofkapel had een boven- en een benedenverdieping. De deur die links te zien is gaf toegang tot de crypte, die het benedenniveau van de kapel vormde. De verdiepingen waren gescheiden door een stenen gewelf, waarvan de bogen nu nog zichtbaar zijn in de muur. Net als de Sint-Nicolaaskapel heeft deze apsis de sloop van de burcht in 1796 overleefd, omdat men dacht dat dit gedeelte van de burcht uit de Romeinse tijd stamde. Men wilde de kapel in zijn geheel behouden, maar door slecht handelen van de slopers bleef alleen de apsis overeind.

Sint-Nicolaaskapel

De Sint Nicolaaskapel is in 1030 in opdracht van keizer Hendrik III gebouwd en daarmee een van de oudste nog bestaande stenen gebouwen van Nederland.

We verlaten het Valkhofpark en wandelen verder naar het eindpunt van het streekpad Nijmegen, het station van Nijmegen.

Waalpainting – Princes uit het Oosten

Waterwolf en Aquanaut

De Waterwolf en de Aquanaut is een ode aan het nieuwe rivierenlandschap en de manier waarop Nijmegen de Waal eindelijk weer omarmt.

Het Besiendershuis

De naamgever van het huis is de besiender, de tollenaar die de passerende scheepsladingen op de Waal inspecteerde en taxeerde, in opdracht van het stadsbestuur. 

Moeder Gods als beschermster van de schippers

Afgebeeld is een schip met volle zeilen met links van de mast Moeder Gods met kind in een kleurrijk gewaad. Rechts van de mast staat Sint Olof, die in de 15e eeuw de patroonheilige of beschermer van de schippers in Nijmegen was. Zij hadden een eigen Olofkapel aan de Waalkade. Inspiratiebron voor dit werk is het Nijmeegse Antependium uit 1494. Volgens een legende raakt bij een onverwacht hevige storm een schip met pelgrims in gevaar. De mast stond op breken en de zeilen klapten dubbel. In nood roepen de pelgrims Olof te hulp. Hij brengt de storm tot bedaren. In de bisschopskerk van Myra herkennen de schepelingen Sint Olof. Zo wordt hij de beschermheilige van de schippers. Hij draagt een ciborie (kelk met deksel) als symbool van de verkondiging. Hij draagt een hellebaard (wapentuig) als teken dat hij een gewelddadige dood is gestorven. Ook draagt hij een kroon omdat hij koning was van Noorwegen. Met zijn voeten vertrapt hij een zeemonster als symbool van bestrijder van het heidens geloof.

Wapen Arnoldo Kelfken uit 1729

In 1729 werd de kademuur van de Oude Haven (eens gelegen voor de gelijknamige straat) opgeknapt en werd deze steen daar ingemetseld. De tekst onder het wapen betekent: ‘Door Arnold Kelfken’. Arnold Kelfken was in 1729 burgemeester van de stad en had waarschijnlijk een rol gespeeld bij de herstelwerkzaamheden van de kade. De haven werd in 1881-1884 gedempt.

Muursteen van een vos

Overal kom je Bergen op Zoom tegen !

Stadsmuur bij de commanderie van Sint Jan.

Winkel-woonhuis uit 1903 in Art-Nouveau stijl. De opdrachtgever van de bouw was de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij die het pand gebruikte als reisbureau en bestelkantoor. Het pand staat op kelders van oudere panden.

De Grote Markt met Waagh, Kerkboog en beeld van Mariken van Nieumeghen

Stevenskerk en Latijnse school

Wandelend richting station kom je nog steeds ogen te kort…

Kronenburgerpark

Vanaf 1880 werd met de aanleg van het wandelpark begonnen. Het park is vermoedelijk vernoemd naar de kruittoren, die ook wel Kronenburgertoren wordt genoemd. De toren dankt deze naam aan het feit dat de borg (borg betekent versterkte plaats) een kroon had. “Tussen 1425-1428 wordt er bij de Hezelporte weder een nieuwen toren gebouwd. Den naam Cronenborch hoort men voor het eerst in 1511.” De ruim dertig meter hoge Kronenburgertoren is in dit park de blikvanger. Hij wordt ook wel Kruittoren genoemd omdat hij vroeger in gebruik was als opslagplaats voor buskruit Deze verdedigingstoren werd in 1425-1426 gebouwd als onderdeel van de tweede stadsomwalling, die bij deze toren een haakse bocht stadinwaarts maakte.

Stationsgebied Nijmegen

Wyler – Nijmegen. Een wandeling van 20,1 km.